İnsan evriminde işbirlikçi davranış nasıl yaygınlaştı? Zürih, Lozan ve Konstanz Üniversiteleri’nden araştırmacılar, tekrarlayan etkileşimler veya grup rekabeti gibi iki yaygın açıklamayı sorguladı. Bunun yerine, her iki mekanizmanın da işbirliğini etkili bir şekilde teşvik etmeye katkıda bulunduğunu ortaya koydular.
İnsan evriminin büyük çözümlenmemiş bir gizemi, nasıl pro-sosyal, işbirlikçi davranışın evrimleşebileceğidir. Bireyin değil, toplumun yararını önceliklendiren bir davranışın, materyal olarak başarılı bireylerin ürediği ve diğerlerinin yavaş yavaş yok olduğu bir dünyada nasıl oluştuğu nedir?
Yaygın teori, bunun tekrarlayan etkileşimler nedeniyle gerçekleştiğini öne sürmektedir. Nesiller boyunca, insanlar işbirlikçi davranışın uzun vadede ödüllendirici olduğunu öğrendi. İnsanlar, gelecekte aynı bireylerle etkileşimde bulunacaklarını öngördükleri için işbirliği yaparlar. Bu nedenle, antisosyal davranış sergileyenler itibar kaybına uğrar ve diğerleri tarafından işbirliği yapmayan davranışlarla cezalandırılır, bu da işbirliği yapmayan davranışın uzun vadede ödüllendirici olmadığını gösterir.
Ancak, itibar kaybı riski olmayan tekrarlanmayan ve anonim etkileşimlerde bile insanların işbirlikçi davrandığına dair güçlü deneysel kanıtlar vardır. Bu nasıl açıklanabilir? Zürih, Lozan ve Konstanz Üniversiteleri’nden davranışsal ekonomistler, Papua Yeni Gine’deki yerli halk arasında bir deney yaparak bu soruya cevap aradı.
Güven oyununu anımsatan bir düzende, bireylerin çiftler halinde birbirleriyle para takası yapmaları ve bencil ve işbirlikçi davranmak isteyip istemediklerine karar vermeleri gerekiyordu. Sonuç: kendi toplumlarından anonim bir üyeyle eşleştirildiklerinde, katılımcılar çok büyük miktarlarda para takas ettiler. Ancak diğer toplum üyeleriyle eşleşmelerde çok az miktar aktarıldı.
Araştırmacılar tarafından yapılan kapsamlı teorik analizle birlikte, tekrarlayan etkileşimlerin evrimi açıklamak için tek başına yeterli olmadığı ortaya konulmuştur, çünkü tekrarlayan etkileşimler, işbirliğinin evrimini sadece bireysel işbirliğini keyfi olarak sınırlayan yeteneğe sahip olduğunda mümkün kılar. Bu tür keyfi sınırlamalar olmadan, işbirliği çöker.
Bu, tekrarlayan etkileşimlerde bile, her zaman ortağın biraz daha az işbirliği yaparak avantaj elde etme teşviki olduğu anlamına gelir. Zamanla, bu işbirliğinin çökmesine yol açar. Zürih Üniversitesi’nden eş yazar Ernst Fehr, “Bu çalışmanın en çarpıcı sonucu olabilir, çünkü tamamen ana akımın aksine gelir” diyor.
İşbirliğinin nasıl evrimleşebileceği konusunda ikinci yaygın tez de yetersiz kalır: birden fazla takım odaklı üyeye sahip grupların rekabette daha iyi olduğu ve genel işbirliğinin daha az işbirlikçi grupların yok olması nedeniyle yayıldığı fikri. Ancak teorik analiz, işbirlikçi ve işbirlikçi olmayan bireylerin gruplar arasında göçünün işbirlikçi grupları zayıflattığını göstermektedir. Ayrıca, işbirlikçi gruplar arasında da rekabet vardır, bu da toplumdaki genel işbirliğini zayıflatır.
Bu durumda, insanlar sık sık bir kezlik etkileşimlerde bile çok işbirlikçi davrandıkları açık bir gerçek nasıl açıklanabilir? Yazarlar, bu durumun her iki mekanizmanın eşzamanlı etkileşimiyle açıklanabileceğini göstermektedir. İki iyi bilinen mekanizma, “tekrarlayan etkileşimler” ve “grup rekabeti”, sinerjik olarak etkileşir ve süper-additif bir işbirliği şekline yol açar.
Lozan Üniversitesi’nden birinci yazar Charles Efferson, çalışmanın sonuçlarını şu şekilde özetliyor: “Tekrarlayan etkileşimler grup içinde işbirliği için bir teşvik oluşturur. Ancak bu kırılgan bir durumdur. Grup rekabeti, bu kırılgan durum üzerinde stabil bir etkiye sahiptir. Bu, grup içi işbirliğini bir yandan güçlendirirken diğer yandan dışarıdakilere karşı işbirliği yapmayan davranışı teşvik eder.” Bu nedenle, sosyal motivasyonlar, her iki mekanizmanın da birleşik etkisi altında insan tarihinde gelişmiş gibi görünmektedir.
Papua Yeni Gine’deki deneyde, katılımcılara yerel para birimiyle beş para birimi verildi, bu da yarım günlük bir maaşa eşitti. Ardından çiftlere bölündüler ve insanlar arasında bir kezlik bir etkileşim, anonim bir sıralı takas gerçekleşti. Birinci kişi, beş para biriminden ne kadarını ikinci kişiye vermek istediğine karar vermesi istendi, bu miktarın ikinci kişiye iki katı verileceği bildirildi. Bu karar ikinci kişiye duyuruldu. İkinci kişi şimdi beş para biriminden ne kadarını birinci kişiye vermek istediğine karar verebilirdi. Bu miktar da iki katına çıkarıldı. Bu, karşılıklı para birimi transferinin (= işbirliği) her iki taraf için de avantajlı olduğu bir duruma yol açtı. Ancak ikinci kişi bencil davranıp birinci kişiye hiçbir şey transfer etti ve birinci kişinin bunu beklediği ve aynı şekilde bencil davrandığı durumda da bir şey transfer etmedi.